تکنیک شش کلاه اندیشیدن ادوارد دی بونو مدلی است که می تواند برای یافتن دیدگاه های مختلف نسبت به یک موقعیت یا چالش پیچیده استفاده شود. دیدن مسایل به طرق مختلف اغلب ایده خوبی در شکل گیری استراتژی یا فرآیندهای تصمیم گیری پیچیده است.
اهداف 6 کلاه اندیشیدن
- بوسیله‌ی اجازه دادن به فرد برای سروکارداشتن با یک چیز در یک زمان، اندیشیدن را ساده کنید. دی بونو شش سبک اندیشیدن را شناسایی کرد و به هر کدام یک رنگ اختصاص داد. یک سبک اندیشیدن ذاتا بهتر از دیگری نیست؛ فقط یک روش متفاوت برای نگاه کردن به مسائل است.
- اجازه تغییر اندیشیدن از یک سبک به سبک دیگر را بدهید. او تغییر را به گذاشتن و برداشتن کلاه تشبیه کرد. ترکیب رنگ ها و کلاه ها اصطلاحی را ارائه می دهد که به شما آموزش می دهد چگونه بدون توهین آمیز بودن بیندیشید. بوسیله‌ی تبدیل اندیشیدن به نقش آفرینی با قوانین ساده، عزت نفس یا شخصیت فرد مورد تهدید قرار نمی‌گیرد.
رنگ‌های شش کلاه اندیشیدن
هر یک از کلاه‌ها با رنگی نامگذاری شده‌اند که توصیفی یادآورانه از دیدگاهی است که فرد هنگام پوشیدن کلاهی خاص اتخاذ می‌کند. به عنوان مثال، طرفداری از شیطان چیزی است که فرد هنگام پوشیدن کلاه اندیشیدن سیاه با آن سر و کار دارد.
- کلاه سفید (اندیشیدن یک ورق کاغذ): حقایق و ارقام؛ دیدگاه بی‌طرف و واقع‌گرایانه؛ تمرکز بر اطلاعات در دسترس، چه اطلاعاتی نیاز است، چگونه ممکن است به دست آید.
- کلاه قرمز (اندیشیدن آتشین، گرم): عواطف، احساسات، شهود، ظن‌ها؛ تمرکز بر بیان سریع بدون نیاز به توضیح و توجیه.
- کلاه سیاه (اندیشیدن یک قاضی سختگیر که ردای مشکی پوشیده است): پشتیبانی منفی منطقی؛ تمرکز بر بدبینی، دلیل اینکه یک چیز اشتباه است، قضاوت کننده و انتقادی بودن.
- کلاه زرد (اندیشیدن تابش خورشید): پشتیبانی مثبت منطقی؛ تمرکز روی خوش بینی، منافع، چیزهای خوب، سازنده بودن.
- کلاه سبز (اندیشیدن گیاهان در حال رشد): تفکر خلاق و در عرض؛ تمرکز بر تغییر، نوآوری، اختراع؛ ایده ها، احتمالات، مفاهیم، ادراکات، نمونه‌های جدید.
- کلاه آبی (اندیشیدن آسمان، خونسردی): کنترل روی فرآیند اندیشیدن؛ تمرکز بر تفکر درباره تفکر، مرور کلی؛ خونسرد بودن و تحت کنترل داشتن فرآیند کلی و استفاده کردن از کلاه های دیگر.
کلاه‌های دی بونو هم نشان‌گر حالات عاطفی و هم چارچوب‌های ذهنی (یعنی نقطه نظری که یک موضوع از دریچه آن مشاهده می‌شود) هستند. او
خاطرنشان می‌کند: “احساسات بخشی اساسی از توان اندیشیدن ما هستند و تنها چیزی اضافی که تفکر ما را مختل می کند نیستند” (1985، p27). یک سبک اندیشیدن (یا کلاه) ذاتاً «بهتر» از دیگری نیست. یک تیم کامل و متعادل نیاز به همه کلاه‌ها را تشخیص می‌دهد تا تیم تمام جنبه‌های مسائلی را که با آن مواجه می‌شود را در نظر بگیرد.
چه زمانی از شش کلاه اندیشیدن استفاده کنیم؟ کاربردها
- استفاده فردی: استفاده آگاهانه از یک کلاه یا کلاهی دیگر برای هر لحظه از اندیشیدن بیش از حد توان است. 6TH برای استفاده گاه به گاه است وقتی که ممکن است شخصی بخواهد افکار خود را با گذاشتن یک کلاه خاص مرتب کند. برای رسیدگی به یک موضوع دشوارتر یا پیچیده‌تر، یک توالی ساختارمند رسمی باید از قبل تنظیم شود.
- استفاده گروهی: دی بونو عمل عامدانه بر سر گذاشتن یک کلاه توسط همه در یک زمان را تفکر موازی (Parallel Thinking) می نامد. موضوعات با هم به صورت واقعی و احساسی کاوش می شوند. این یک پیشرفت عظیم در برابر تفکر خصمانه سنتی است که در آن افراد سو گیری دارند و از هر دری بحث می‌کنند به این امید که نتایج مفیدی به دست می‌آیند.
- توجه داشته باشید که 6TH یک تمرین برچسب زدن نیست. مثال: “او در رشته حسابداری است و یک متفکر کلاه سیاه است.” یا “آن بازاریاب‌ها فقط با کلاه زرد فکر می کنند.” کلاه ها دسته‌بندی‌های رفتار فکری هستند و درباره‌ی خود افراد نیستند.
- اندیشمندان خوب با پوشیدن هر شش کلاه راحت هستند و یاد می گیرند که به راحتی آنها را عوض کنند. تفکر موازی همه را فرا می خواند که در زیر هر کلاه به تعامل بپردازند.
فایده‌های اصلی شش کلاه اندیشیدن. مزایا
- به فرد اجازه می دهد تا بدون ریسک مطالب را بیان کند. در جلوگیری از مارپیچ سکوت بسیار قدرتمند است.
- ایجاد آگاهی درباره اینکه دیدگاه های متعددی در مورد موضوع در دسترس است
- مکانیزم راحتی برای «تعویض دنده» -تفکر عامدانه به روش‌های مختلف- فراهم می‌کند
- وضع قوانین برای بازی اندیشیدن
- اندیشیدن متمرکز موقت بر روی یک جنبه
- به افراد کمک می کند ظرفیت اندیشیدن خود را با اتخاذ دیدگاهی که لزوماً متعلق به خودشان نیست گسترش دهند
- از طریق گفتگوی بدون مانع که بر مشارکت یکدیگر استوار است، به تفکر خلاق تر منجر می شود
- ارتباطات را بهبود می بخشد، زیرا شخصیت‌های افراد تهدید نمی شوند و افراد هرگز شخصا مورد حمله قرار نمی گیرند
- تصمیم‌گیری را بهبود می‌بخشد، زیرا به تمام جنبه‌های یک مشکل/فرصت (مزایا، معایب، عواید، مخاطرات، و غیره) توجه می‌شود
مراحل متداول در کارگاه شش کلاه اندیشیدن. فرآیند
کلاه ها ممکن است در توالی های متفاوتی بسته به ماهیت موضوع استفاده شوند. اما در اینجا یک دستور کار رایج برای شرایطی که در آن یک مشکل به تازگی ظاهر شده است و تا نیم ساعت آینده باید رفع شود، وجود دارد. رهبر تیم بوسیله پوشیدن کلاه آبی تسهیلگری می کند و تیم–5 کارگر را در خلال فرآیند اندیشیدن رهبری می کند.
- کلاه آبی (2 دقیقه): هدف جلسه و نتیجه مورد انتظار را بیان کنید. توالی کلاه‌ها و محدودیت های زمانی مورد استفاده را نشان دهید.
- کلاه سفید (10 دقیقه): فکت‌های مربوط به مسئله را ارائه دهید.
- کلاه سبز (3 دقیقه): ایده هایی در مورد راه حل های ممکن تولید کنید.
- کلاه قرمز (10 ثانیه): با استفاده از شهود، با دست گذاشتن بر روی عملی ترین راه حل از لیست، رای دهید.
- کلاه زرد (3 دقیقه): مزایای راه‌حل انتخاب شده را شناسایی کنید.
- کلاه سیاه (3 دقیقه): نکات منفی و ریسک‌ها را لیست کنید.
- کلاه قرمز (10 ثانیه): احساس درونی “برو/نرو” همه را دریافت کنید.
- کلاه سبز (3 دقیقه): راهکارهای غلبه بر نگرانی های برآمده ذیل کلاه سیاه را شناسایی کنید.
- کلاه آبی (5 دقیقه): خلاصه‌سازی کنید و یک برنامه عملیاتی بسازید. جلسه را به تعویق بیندازید.
