مدل الماس چیست؟
مدل “الماس مایکل پورتر برای مزیت رقابتی کشور ها” مدلی را ارائه می دهد که می تواند به درک موقعیت مقایسه ای یک کشور در رقابت جهانی کمک کند. این مدل همچنین می تواند برای مناطق جغرافیایی، مانند ایالت های مختلف یا استان های مخلتف نیز مورد استفاده قرار گیرد.
مزایای رقابتی سنتی کشورها
به طور سنتی ، نظریه اقتصادی عوامل زیر را برای مزیت نسبی مناطق یا کشورها ذکر می کند:
1. زمین (مساحت)
2. موقعیت مکانی
3. منابع طبیعی (مواد معدنی ، انرژی)
4. نیروی کار
5. اندازه جمعیت محلی
از آنجا که این 5 عامل به سختی می توانند تحت تأثیر قرار گیرند ، این رویکرد یک دیدگاه نسبتاً منفعل (موروثی) در مورد فرصتهای اقتصادی کشور های ارائه می کند.
خوشه ها (Clusters)
پورتر می گوید که رشد صنعتی پایدار به ندرت بر اساس عوامل موروثی ذکر شده در بالا ایجاد شده است، او فراتر رفته و می گوید فراوانی چنین عواملی حتی ممکن است مزیت رقابتی را تضعیف کند! (مثال: نفت ایران) وی مفهومی به نام ” خوشه ” یا گروهی از شرکتها ، تأمین کنندگان ، صنایع وابسته و موسسات به هم پیوسته که در مکانهای خاصی بوجود می آیند را معرفی می کند.
این خوشه ها شامل تمرکز جغرافیایی شرکت های به هم پیوسته ، تأمین کنندگان تخصصی ، ارائه دهندگان خدمات و موسسات مرتبط در یک زمینه خاص است. آنها در مکان هایی رشد می کنند که منابع و شایستگی های کافی در آن جمع شده و به یک آستانه بحرانی می رسند و به آن موقعیت کلیدی در یک شاخه اقتصادی معین می دهند، و این امر به این سازمان ها مزیت رقابتی پایدار قاطع نسبت به سایر نقاط و یا برتری جهانی در آن صنعت را می دهد.
پورتر می گوید که خوشه ها می توانند به سه طریق بر رقابت تأثیر بگذارند:
• آنها می توانند بهره وری شرکت های موجود در خوشه را افزایش دهند.
• آنها می توانند باعث ایجاد نوآوری در آن حوزه شوند.
• آنها می توانند محرک ایجاد مشاغل جدیدی در این حوزه باشند.
برخی از نمونه های مشهور خوشه ها عبارتند از ایالات متحده آمریکا/سیلیکون ولی (صنعت رایانه) ، هلند/روتردام (تدارکات) ، هند/بنگلور (برون سپاری نرم افزاری) ، ایالات متحده/هالیوود (فیلم) ، فرانسه/پاریس (مد و لباس)
به گفته پورتر ، به طور معمول مزیت رقابتی کشورها حاصل 4 عامل و فعالیت پیشرفته متصل به یکدیگر بین شرکت های موجود در این خوشه ها است. این عوامل می توانند به طور فعالانه(و نه منفعلانه و دفاعی) توسط دولت ها تحت تأثیر قرار گیرند.
عوامل پیشرفته برای مزیت رقابتی
1. استراتژی ، ساختار و رقابت شرکت ها . جهان تحت سلطه شرایط پویا است. رقابت مستقیم شرکتها را وادار می کند تا برای افزایش بهره وری و نوآوری تلاش کنند.
2. شرایط تقاضا . اگر در یک اقتصاد حجم تقاضا بسیار بالا باشد ، فشار روی شرکتها باعث تلاش بیشتر آنها برای بهبود مداوم خود از لحاظ نوآوری در محصولات، کیفیت محصولات و غیره بیشتر خواهد شد.
3. ارتباط بین صنایع وابسته به هم . مجاورت مکانی صنایع بالادستی یا پایین دستی، تبادل اطلاعات را تسهیل می کند و باعث تبادل مداوم ایده ها و نوآوری ها می شود.
4. شرایط فاکتورهای کلیدی . بر خلاف عرف مرسوم ، پورتر معتقد است که عوامل “کلیدی” تولید (یا عوامل تخصصی) ایجاد شدنی هستند، و نه ارثی. عوامل تخصصی تولید عبارتند از “نیروی ماهر” ، “سرمایه” و “زیرساخت”. عوامل “غیر کلیدی” یا عوامل عمومی ، مانند “نیروی غیر ماهر” و “مواد اولیه” ، توسط هر شرکتی قابل دستیابی است و بنابراین مزیت رقابتی پایدار ایجاد نمی کند. با این حال ، عوامل تخصصی نیازمند سرمایه گذاری سنگین و پایدار می باشد و دستیابی به آنها دشوارتر است. و همین نکته است که مزیت رقابتی ایجاد می کند ، و اگر بنگاه های دیگر نتوانند به راحتی این عوامل را کسب کنند، این عوامل ارزشمند خواهند بود.
نقش دولت در مدل الماس پورتر
نقش دولت در مدل الماس پورتر این است که به عنوان یک کاتالیزور و متعادل گر عمل کند. این برای تشویق یا حتی فشار آوردن به شرکت ها است تا سطح اهداف خود را افزایش داده و به سطوح بالاتری از عملکرد رقابتی برسند. دولت ها باید شرکتها را تشویق کنند تا عملکرد خود را بالا ببرند ، تقاضای اولیه برای محصولات پیشرفته را ایجاد کنند و بر عوامل تخصصی تمرکز کنند؛ همچنین دولت باید با محدود کردن انحصارات تجاری، و وضع قوانین و سیاست های کنترل آزادی بازار، رقابت محلی را زنده نگه دارند.
کتاب “مزیت رقابتی کشورها”
پورتر این مدل را در کتاب خود با عنوان “مزیت رقابتی کشور ها” پس از انجام تحقیقات در ده کشور تجاری مطرح معرفی کرد. این کتاب اولین نظریه درباره علل بهره وری در حوزه ی رقابت شرکت ها است؛ مزیت رقابتی که در مقابل مزایای نسبی سنتی مانند منابع طبیعی و نیروی کار قرار میگیرد. این کتاب باید برای استراتژیست های اقتصادی دولتی به عنوان مطالعه اجباری در نظر گرفته شود. همچنین برای استراتژیست های شرکتی که به محیط کلان اقتصادی شرکت ها علاقه دارند بسیار توصیه می شود.
مرجع:
Book: Michael Porter – The Competitive Advantage of Nations
